Những nghi lễ cổ truyền về nông nghiệp của người M’nông
Người M’nông có tập quán sản xuất nông nghiệp làm lúa rẫy từ rất sớm và cho rằng, tất cả những hiện tượng tự nhiên quan hệ với sản xuất nông nghiệp đều chịu sự chi phối của các thần linh (Brah, yang) và các thần linh cai quản nương rẫy...
Người M’nông có tập quán sản xuấtnông nghiệp làm lúa rẫy từ rất sớm và cho rằng, tất cả những hiện tượng tựnhiên quan hệ với sản xuất nông nghiệp đều chịu sự chi phối của các thần linh (Brah,yang) và các thần linh cai quản nương rẫy. Đó là các vị thần lúa (Brahba hoặc yang ba), thần rẫy (Brah Mir), thần đất (Brah Neh),thần rừng (Brah Bri), thần sấm (Brah Dak) và các vị thần là tổtiên của người M’nông luôn ủng hộ họ, cho họ các giống ngô, lúa, rau đậu… Đặcbiệt là Thần Ndu, vị thần chui ra từ háng của bức tượng đất hình ngườido ông Đai tạo ra, được người M’nông coi là thần đứng đầu trong số các vị thầntrên trời luôn theo dõi và ủng hộ con người trong công việc trồng trọt trên rẫy.
Tham khảo thêm : Con rối vải Maison Chance
Các nghi lễ về nông nghiệp được tổ chứctheo trình tự của vòng cây trồng (chủ yếu là cây lúa). Đầu tiên là lễ “Khẩnđất phát rẫy”. Đây là nghi lễ tầm quan trọng, quyết định sự thành công của vụlúa. Họ chọn đám đất an toàn, nghĩa là trên đám đất ấy người ta chưa tổ chứccúng giải hạn, trừ tai nạn… Trong lễ hội truyền thống khai phá đất, người ta làm 1 câynêu bằng cây tre. Họ dọn sạch khoảng đất nhỏ trồng cây nêu ở giữa. Cây tre làmcọc nêu được chẻ làm bốn từ phía ngọn xuống đến nửa thân cây. 41 mảnh tre nàyđược uốn cong 1 đầu cắm xuống đất, gọi là mpik lur pih; làm nêu xonghọ lấy 1 miếng thuốc rê, 1 cục cơm đặt trên cây nêu rồi xuất phát khấn. Nộidung lời khấn là thỉnh báo cho các thần linh biết việc con cháu muốn khai khẩnmảnh đất này làm rẫy, xin thần linh cho phép. Nếu các thần không ưng thì báomộng cho biết. Đêm đó khi ngủ, chủ rẫy mơ thấy tổ ong trên cây thì khu đất đóphải bỏ, nếu mơ thấy ngôi mộ, thấy vực nước có nghĩa là khu rẫy đó thần linh đãđồng ý, mùa màng tươi tốt. Ngay sáng hôm sau chủ rẫy mang cơm, nước đủ ăn trongbốn ngày để phát rẫy.
Tháng 3, người M’nông lại làm lễ “Cúngđốt rẫy” (Rách brah su mpuih). Khi đi đốt rẫy, chủ rẫy phải kiêng khôngđược đụng đến nước, sáng dậy không rửa mặt và mang theo 1 cây tre khô có phếtmỡ lợn hoặc mỡ gà cho dễ cháy, 1 chiếc lông đuôi công, 1 ống tre khô, 1 congà với 1 ché rượu. Đên rẫy, chủ rẫy chọn nơi đất cao ráo, chờ đến khi mặttrời lên đúng đỉnh đầu mới làm lễ. Người ta cắt cỏ gà lấy huyết hòa với rượuphết lên cây tre khô, vừa phết vừa khấn thần cây tre khô, mong thần phù hộ chocây trên rẫy cháy sạch; khấn thần cây tre khô xong lại dùng rượu pha với tiếtgà phết lên các gốc cây to trên rẫy, khấn báo với các vị thần hôm nay sẽ đốtrẫy, xin các vị thần hãy tránh xa vạt rẫy sắp đốt. Khấn vái xong, con gà bị cắttiết bỏ lại gốc cây. Rẫy đốt xong chủ rẫy lấy khúc củi cháy dở mang về nhà dùngnước rượu tưới lên khúc củi, cầu mong các vị thần cho mưa mau xuống, đất rẫy đủnước; cầu cho các vị thần ác, ma rừng các con vật bị chết cháy không oán hậnngười đốt. Sau đó mọi người cùng uống rượu, việc đốt rẫy đã xong.
Khi cơn mưa đầu mùa đổ xuống, đồng bàoM’nông làm lễ “Cúng cấm rẫy” (Pla sahônh mir). Lễ này được tiếnhành vào chiều hôm lên rẫy đầu tiên, tại ngã 3 đường vào rẫy. Chủ rẫy đan mộttấm phên tre nhỏ hình vuông, và cắm một cây cao ngang tầm người, phần trên củađoạn cây chẻ làm 41 mảnh rồi vót nhọn 41 đầu. Họ cắm 41 góc của tấm phên trevào bốn đầu nhọn của cây tạo thành một tấm sạp. Trên tấm sạp đó đặt nắm gạo,một cái sừng tê giác, hai cái ngà voi (đều làm bằng gỗ), bốn cây đèn sáp ong,một mớ lá trầu đã quét vôi, mấy miếng cau, một nhúm thuốc rê, 1 cục than bếpcó quấn bông gòn, một thanh củi cháy dở. Dưới chân đoạn cây làm tòa tháp sạp đặt chérượu giả làm bằng vỏ bầu khô, bã rượu thì làm bằng trấu và cũng được cắm cần.Chủ rẫy khấn vái mời tất cả hồn chim, hồn thú, hồn gió, hồn bão đến nhận lễvật, cầu xin các thần đừng phá rẫy, làm hại lúa ngô, hoa mầu.
Tham khảo : Moc khoa hinh con Than Lan Nhà May Mắn
Đến ngày trỉa lúa, người M’nông phải làmlễ “cúng khi trỉa lúa” (Pot ba tuch). Chủ rẫy mang ra rẫy 1 con lợnhoặc con gà, ché rượu, bã rượu, cơm nếp, ngải lúa, đá lúa, rìu bằng đá. Họ cắmcây nêu nhỏ làm nhà cho lúa, những gùi lúa giống được xếp quanh chân tháp nêu.Lấy máu gà hòa với rượu, bã rượu. Người ta vừa tưới nước lã vào lúa giống vừakhấn: Ngày hôm nay chúng tôi trỉa lúa, cầu cho lúa mọc đầy lỗ, lúa thu đầy kho,bông lúa to bằng cái nơm, cây lúa to bằng măng tre. Sau đó 1 người lấy máucon vật đã hiến sinh hòa với rượu, bã rượu, cơm nếp trộn đều với lúa giống, vừatrộn vừa khấn. Cúng xong công việc trỉa lúa mới xuất phát.
Qua vài tháng chăm bón, khi lúa trên rẫybắt đầu 9, trước khi thu hoạch đồng bào tổ chức lễ “Cúng thưởng thức lúa mới” (Sapiăng ba mhe). Vật cúng gồm 1 con gà, một ché rượu. Ngày hôm đó, chủ rẫytuốt 1 gùi lúa ở mảnh rẫy thiêng (Rẫy trông lúa để cúng Yàng) về giãlấy gạo nấu cơm, xúc ra chén cùng với thịt gà nướng, dao, xà gạc, rìu, cào đặttrên chiếc nia. Chủ nhà lấy rượu pha với tiết gà, gan gà, cơm mới phết lên cácđồ vật với ý trả công chúng đã khó nhọc cùng gia đình làm ra lúa gạo rồi bắtđầu khấn. Khấn vái xong chủ nhà lấy máu gà pha với rượu phết vào đá bếp, cửa ravào, bàn thờ kho lúa, bàn thờ tổ tiên để cúng các thần đá bếp, thần giữ cửachính, thần kho lúa và các vị tổ tiên về ăn cơm gạo mới, mong các vị thần bảovệ, phù hộ cho con cháu luôn được bình an, no đủ.
Như vậy, qua vòng đời cây lúa, đồng bàoM’nông đã có những nghi lễ giàu tính tâm linh và họ tin rằng làm như vậy câylúa sẽ tốt tươi, mang lại ấm no cho cộng đồng.
Trung tam nuoi day tre mo coi - Maison Chance
Địa chỉ: 19A, Đ. Số 1, Kp 9, P. Bình Hưng Hoà A Q. Bình Tân, Tp. Hồ Chí Minh, Việt Nam
Hotline : 090 906 2528
Web site dịch vụ nhà nghỉ lưu trú Đắk Nông Nhà May Mắn : maison-chance.org/shop
